De verborgen lagen van organisaties: Wat je ziet, is niet wat je krijgt

Ken je dat gevoel, dat er iets speelt in je organisatie maar je kunt je vinger er niet precies op leggen? Aan de oppervlakte lijkt alles misschien prima in orde. Vergaderingen verlopen soepel, de doelen zijn helder en de strategie staat op papier. En toch… iets stroomt niet zoals het zou moeten. Dit is precies waar systemisch werk binnen organisaties van waarde kan zijn. Het helpt om te kijken naar wat er onder de oppervlakte speelt – naar de verborgen lagen die van invloed zijn op hoe de organisatie zich gedraagt en ontwikkelt.

Net als een spekkoek bestaat een organisatie uit meerdere lagen. De bovenste laag – wat zichtbaar is – vertelt slechts een deel van het verhaal. De diepere lagen, die vaak onzichtbaar blijven, zijn minstens zo bepalend. Denk aan ongeschreven regels, oude patronen of gebeurtenissen uit de geschiedenis van de organisatie die nog steeds doorwerken in het hier en nu.

De zichtbare en onzichtbare lagen
Laten we even naar die lagen kijken. De zichtbare laag is vaak waar we als eerste naar kijken als er iets misgaat: processen, structuren, rollen en verantwoordelijkheden. Maar daaronder zitten lagen die minder tastbaar zijn, zoals:

• Cultuur en ongeschreven regels: Wat wordt er niet uitgesproken maar wel verwacht?
• Geschiedenis van de organisatie: Zijn er gebeurtenissen uit het verleden die nog
  invloed hebben op het heden?
• Relaties en loyaliteiten: Wie voelt zich echt gezien en gehoord, en wie niet? Welke
  verbondenheid of spanning speelt er tussen afdelingen of personen?

In veel gevallen ligt de werkelijke oorzaak van een probleem op een diepere laag dan waar de symptomen zich tonen. Systemisch werk helpt om die verborgen lagen zichtbaar te maken.

Een voorbeeld uit de praktijk
Een organisatie heeft mij benaderd om mee te kijken en mee te denken. De organisatie staat er goed voor. Het leiderschap vraagt echt nog wel aandacht, het gaat hierbij om nog een relatief
jonge groep. Daarnaast wilden ze vooral aandacht voor de softskills en het vergroten van het eigenaarschap van medewerkers. Ik moet toegeven dat ik ontzettend nieuwsgierig word als er zo’n heldere ontwikkelvraag vanuit management komt. Vaak merk ik dat er gedacht wordt voor de mensen en niet met de mensen. Dat bleek ook zo. Dus we besloten het dialoog met de mensen aan te gaan vanuit de wens die de organisatie heeft: ‘Hoe kunnen we met elkaar op een goede manier samenwerken, zodat het werkplezier voorop blijft staan?’

Eerst heb ik sessie gehad met de leidinggevenden. Daarna ook interactieve sessies met de verschillende afdelingen van de organisatie. De sessies zijn hartstikke leuk. Veel interactie en goede wil. En toch hoor je dan na zo’n sessie: Wat gaat er nu verder mee gebeuren? En gelukkig gaf ook iemand tijdens een sessie een extra ondertiteling mee: ‘We hebben dit wel vaker gedaan. Maar er is nog steeds een keutel niet doorgespoeld. En sorry Suus, zolang dat niet gebeurt, gaat er hier niks veranderen.’ Direct zei ik dat deze persoon zeker geen sorry hoefde te zeggen. Want dit is essentiële informatie, die ik juist heel graag wil horen.

Dit moment laat zien hoe belangrijk het is om de echte verhalen naar boven te laten komen. Juist op dat moment, wanneer de ongemakkelijke waarheid op tafel ligt, ontstaat de kans om
écht iets te veranderen. Dat vraagt moed, maar het is de sleutel tot echte beweging. En ook al zit je misschien als leidinggevende hier niet op te wachten, om dit aan te kijken. Maar direct veranderde er iets in de energie. En er ontstond direct een opening om hiermee aan de slag te gaan.

Soms duurt het even voordat zoiets op tafel komt, soms ligt het er heel snel. Maar ik heb altijd respect voor een organisatie als deze omdat er voor dit soort momenten ruimte wordt gemaakt.
Deze blik naar binnen werpen is een eerste stap naar een duurzame verandering. Dat maakt meteen de vraag relevant: Hoe maak je verborgen lagen zichtbaar?

Systemisch kijken begint met nieuwsgierigheid. Sta eens stil bij de volgende vragen:

• Wat speelt er onder de oppervlakte dat misschien nog niet is benoemd?
• Zijn er patronen die zich blijven herhalen?
• Welke ongeschreven regels bepalen ons gedrag?
• Welke gebeurtenissen uit het verleden werken mogelijk nog door?

Door stil te staan bij deze vragen, maak je de eerste stap naar het zichtbaar maken van die diepere lagen. En wanneer je dat doet, ontstaat er ruimte om opnieuw te kiezen en te bewegen. En als je voelt dat er iets vastzit… misschien is het tijd om die laag aan te kijken en de boel écht door te spoelen.

De kracht van de diepere laag
Net als bij een spekkoek smaakt elke laag anders. Soms is het zoet, soms een beetje bitter. Maar elke laag vertelt een deel van het verhaal. De kunst is om te ontdekken welke laag op dit moment
om aandacht vraagt. Het onderzoeken van die diepere lagen kan spannend zijn, maar het levert ook inzicht en beweging op. Dus, de volgende keer dat je voelt dat er iets schuurt in je organisatie, stel jezelf dan eens de vraag: Op welke laag speelt dit zich af? Misschien ligt de sleutel wel een laagje dieper dan je denkt.